Wer mit den wenigsten und einfachsten Symbolen das Meiste und das Bedeutendste ausspricht, der ist der größte Künstler. – Heinrich Heine
Sinds het prille begin van dit decennium ben ik officieel woonachtig te Berlijn. Nu zin ik op manieren om die vijftien jaar Duitslandervaring te gelde te maken. Weten hoe het nou écht is, om in zo’n ver land te leven, dat is veel belangrijker dan de academische analyse van de nationale politiek, geschiedenis of ‘Volksgeist’, die toch alleen maar ontaardt in verkapt racisme. Onze tijd zit verlegen om ervaringsdeskundigen, mensen die embedded zijn geweest in zo’n land want die geven het soort insight waar vraag naar is.
Ik zal dus eens aanschuiven bij een praatprogramma over de Teutoonse politiek en in geuren en kleuren mijn Alltag beschrijven. Dat heeft toegevoegde waarde want het is authentiek, het komt niet uit een propagandablik. Zo weet ik bijvoorbeeld dat er ongeveer 1200 syphilisgevallen zijn in Berlijn, dat daarmee andere Duitse steden de loef afsteekt. En ik weet dat het Berlijnse openbaar vervoer een grappig reclamespotje heeft gemaakt (“Weil wir dich lieben”) waarin de Turkse rapper Kazim Akboga de gekste dingen in de metro ‘egal’ vindt. Ik ken de Duitse Willkommenskultur en hoe de gemiddelde Duitser omgaat met de miljoen nieuwkomers. “Das ist Hasan. Hasan kommt aus Syrien. Hasan spricht auch schon ein bisschen Deutsch. Könnt-ihr-das-wie-der-ho-len? Lang-sam bitte. Und alle zu-sam-men…” Ik weet dat er binnenkort verkiezingen zijn voor de gemeenteraad en dat je op een zekere mevrouw Tietje kunt stemmen.
Dat is democratische Duitslandkennis waar een mens wat aan heeft. Ik zal voor de vorm een Pickelhaube opzetten en mijn Duitse accent verruwen. Ik straal de Duitse geest uit, of al wat daarvan over is. Ik oefen een paar bonmots uit de Goethezeit in en kom voor het ogen van het geabonneerde Nederlandse televisiepubliek Deutschstunden geven. Jawohl!
En als er een weledelzeergeleerde heer professor na afloop van de uitzending komt klagen over mijn verbijsterende gebrek aan historisch inzicht, kan ik hem van repliek dienen door simpelweg te stellen dat zijn Duitsland het mijne niet is en ik er per slot van rekening lange tijd heb gewoond. Om Harry Mulisch te parafraseren, in wiens inmiddels herrezen stenen bruidsbed ik overigens ook regelmatig verpoos: Duitslandkenner kun je niet worden, als Duitslandkenner word je geboren.